Skup się Czytelniku Drogi na przemianie tego filozofa z wielkiego propagatora idei komunizmu do zaciekłego i największego wroga komunizmu. Mówiąc kolokwialnie, "tylko krowa nie zmienia poglądów", poglądy zmieniają -- najwięksi. Najmniejsi zaś tkwią przy swych zdaniach opiniach, ocenach - raz ustalonych i do głowy im nawet nie przyjdzie, że nie są nieomylni. Najmniejsi zjedli najwięcej rozumów i są ociężali.... Nie mają lekkości obłoków, które zmieniają barwy i kształty.
Nie chodzi tu o to, by stać się koniunkturalnym kameleonem czy też chorągiewką na wietrze historii, lecz człowiekiem z otwartym umysłem; otwartym i wciąż analizującym bodźce, doznania, informacje, impulsy -- płynące ze świata i... przewartościowującym je. Najgorsi są "Pigmeje intelektu", krzyczący w każdej chwili: "My jesteśmy najbliżsi ziemi!"... Właśnie z takimi najzacieklej walczył nasz najwybitniejszy filozof przez całe swoje życie oraz we wszystkich swoich pracach, przemyśleniach, wykładach.
Nie ma bowiem postępu myśli bez zmian poglądów i to właśnie profesor Leszek Kołakowski starał się nam przekazać - oczywiście - między innymi ważnymi przemyśleniami na temat roli i kondycji człowieka w świecie czy ontologii bytu.
------------------------------------------------------------------------------
@ „Tylko dzięki niekonsekwencji ludzkość przetrwała jeszcze na świecie.”
/ „Pochwała niekonsekwencji” /
@ „Śmierć może nas dotknąć na pustyni, ale hańba tylko wśród ludzi.”
/ „Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze” /
@ „Wydaje się nam, że przeszłość jest naszą własnością. Otóż przeciwnie – to my jesteśmy jej własnością, ponieważ nie jesteśmy w stanie dokonać w niej zmian, ona natomiast wypełnia całość naszego istnienia.”
/ „Klucz niebieski albo Opowieści budujące z historii świętej zebrane ku pouczeniu i przestrodze” /
@ „Mogę zakładać – choć założenia takiego nie da się udowodnić ani obalić – że sposób, w jaki ludzie postrzegają i opisują fakty w ich moralnych stronach, jest wyrazem udziału w królestwie sacrum, wśród niewierzących zaś ten typ percepcji stanowi pozostałość spuścizny religijnej, w której mają nieuchronnie udział przez sam fakt wychowania w danej cywilizacji.”
/ „Jeśli Boga nie ma” /
@ „Filozofia jest z definicji krainą pomieszania języków, tj. w której zgody co do kryteriów prawomocności nie da się osiągnąć.”
/ „Horror metaphysicus” /
@„ Nigdy nie pozbędziemy się pokusy postrzegania świata jako tajemnego szyfru, do którego uparcie usiłujemy znaleźć klucz. Czemuż zresztą mielibyśmy wyzbywać się tej pokusy, skoro okazała się być najpłodniejszą we wszystkich cywilizacjach – z wyjątkiem naszej własnej, a przynajmniej prądu w niej dominującego? I skądże to czerpie najwyższą prawomocność ów werdykt, który zabrania nam takich poszukiwań? Jedynie stąd, że cywilizacja ta – nasza – która w znacznym stopniu się ich wyrzekła, odniosła w pewnych dziedzinach olbrzymie sukcesy; ale w wielu innych zawiodła z kretesem.”
/ „Horror metaphysicus” /
@„ Odczynianie uroku przez stukanie w drzewo nieheblowane jest przesądem niewinnym. Jeśli wierzymy, że możemy tymi dziwnymi siłami czasem kierować, to czy nasze zabiegi są złe albo dobre, zależy od ich celu; nawet gdy są nieskuteczne, są złe, jeśli mają zło czynić innym ludziom. Wiara zaś, że są moce nadprzyrodzone sprzyjające nam i naszym godziwym zamiarom jest pewnie pożyteczna, bo wzmacnia naszą gotowość, by te zamiary przyrodzonymi siłami spełniać.”
/ „Miniwykłady o maksi sprawach” /
@„ Prawie cała literatura, prawie cała poezja, prawie cała sztuka wyrosły z ludzkiego bólu; w niebie chyba sztuki nie ma.”
/ „Miniwykłady o maksi sprawach” /
@ „Filozofem na tronie był Marek Aureliusz, ale chyba mało kto poza nim.”
/ „O co nas pytają wielcy filozofowie” /
@„ Otóż: socjalizm nie jest państwem, którego żołnierze pierwsi wstępują na ziemię innego kraju; państwem, gdzie ilość urzędników rośnie szybciej niż liczba robotników; państwem, gdzie tchórzom żyje się lepiej niż odważnym; [...] państwem, które źle odróżnia ujarzmianie od wyzwalania; państwem, gdzie rasiści cieszą się wolnością; państwem, które mówi, że świat jest bardzo skomplikowany, ale naprawdę myśli, że świat jest nadzwyczaj prosty [...]; państwem, gdzie wielu ignorantów uchodzi za uczonych; państwem, gdzie jest dużo ludzi szlachetnych i dzielnych, ale trzeba wiedzieć o tym skądinąd niż ze znajomości polityki jego rządów”.
/ „Czym jest socjalizm” /
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
CYTATY z książki -
"MINI WYKŁADY O MAXI SPRAWACH":
„To, co możliwe w młodości, tego nie można na ogół mieć w pełnych rozmiarach i wszystkich formach. Dlatego niemal wszyscy są ofiarami złudzenia, że „utracili młodość”, która przecież mogła być o tyle lepsza. Nie, nie mogła.”
„[...] dobrze jest wiedzieć, że kłamstwo często szkodzi innym, ale jeszcze częściej szkodzi kłamcy, bo go wewnętrznie pustoszy.”
„Na ogół jednak lepsi są ludzie, co o sławie nie myślą, ale zadowoleni są z tego, że są lubiani i szanowani choćby w niewielkim gronie przyjaciół i bliskich.”
„Czym innym jest zdolność do śmiechu, czym innym poczucie humoru. Zdolność do śmiechu jest powszechną i wyróżniającą cechą człowieka [...]. Poczucie humoru natomiast jest rzadkie, zakłada bowiem umiejętność osiągnięcia przez człowieka dystansu względem samego siebie, dystansu ironicznego.”
„Potępiać absolutnie wszelką przemoc, bez różnicy, to potępiać życie. Nie jest jednak nierozumne starać się o taki świat, gdzie przemoc skierowana będzie tylko przeciw niewoli, zbrodni, agresji i tyranii. Nie jest to nierozumne również wtedy, gdy mamy wielkie i dobrze uzasadnione wątpliwości co do tego, czy taki świat kiedykolwiek istnieć będzie.”
„Śmiech jest więc bardzo dobrym wynalazkiem natury czy Pana Boga (bo Bóg, przynajmniej wedle Talmudu, ma poczucie humoru), jako że świat nie jest naprawdę nam przyjazny, lecz raczej wrogi, trzeba więc wrogość jego stępiać humorem.”
„A może Bóg - na co są dobre argumenty w Biblii - jest bardziej do nas podobny, czasem dobry, czasem zły, ale jednak nigdy tak zły, by grzeszników na wieczne męczarnie posyłać?”
„Z wszystkich siedmiu grzechów głównych najłatwiej można wybaczyć lenistwo i obżarstwo, a najwięcej szkód i nieszczęść, zbrodni i wojen, jak sobie wyobrażam, powoduje zawiść.”
„Religia nie umiera jednak, bo nie ma dokąd umrzeć. Proroctwa co do jej przyszłych losów będą przeto z konieczności ogólnikowe i mało ścisłe.”
* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *
Profesor Leszek Kołakowski, filozof, historyk filozofii i myśli religijnej -- przez całe życie funkcjonował na pograniczu filozofii, literatury i polityki. Po wydarzeniach marca 1968 r., pozbawiony katedry na Uniwersytecie Warszawskim, wyjechał z Polski. Wykładał między innymi w Yale, Berkeley, Chicago i Oksfordzie. Jego najbardziej znaczące dzieło to „Główne nurty marksizmu”, inne ważne książki to „Obecność mitu”, „Czy diabeł może być zbawiony”, „Jeśli Boga nie ma...”, „O co nas pytają wielcy filozofowie”.
Był zdeklarowanym marksistą, stopniowo coraz wyraźniej zajmującym pozycje rewizjonistyczne. Z PZPR wyrzucono go w 1966 r. po wygłoszeniu wykładu w dziesięciolecie Października. W 1976 r., po zajściach w Radomiu i Ursusie, był jednym z członków założycieli Komitetu Obrony Robotników. Powszechnie uznawano go za najważniejszego polskiego dysydenta.
Leszek Kołakowski urodził się 23 października w 1927 r. w Radomiu. Jego matka zmarła, gdy miał trzy lata. W roku 1943 Niemcy zabili na Pawiaku jego ojca. Zamieszkał wtedy u ciotki na warszawskim Żoliborzu, a następnie przeniósł się na Saską Kępę do Kazimierza Błeszyńskiego, znanego tłumacza i sławnego masona.
Koniec wojny zastał go w Garbatce, na skraju Puszczy Kozienickiej niedaleko Radomia. Rozpoczął studia filozoficzne w Łodzi, gdzie zanim wstąpił do PPR, zgłosił akces do Akademickiego Związku Walki Młodych „Życie“, udzielając się w radykalnej frakcji tej organizacji zwanej dzierżyńszczakami. Fałszerstwo wyborów do Sejmu w styczniu 1947 r. nie zdziwiło go: „Uważaliśmy, że władzę trzeba zdobyć wbrew większości, bo od tego zależy świetlana przyszłość“.
W marcu 1950 r. ośmiu studentów, członków PZPR wystąpiło z otwartym, publicznym atakiem na wybitnego filozofa prof. Władysława Tatarkiewicza. Kilka miesięcy później Tatarkiewiczowi odebrano prawo do wykładania i prowadzenia zajęć, a pod tym donosem czy też, jak wtedy go nazywano, listem otwartym podpisał się m.in. Kołakowski. Kołakowski atakował też filozofów ze szkoły lwowsko-warszawskiej, jak również katolickich autorów, którzy pisali o Tomaszu Morusie, polemizował z tzw. konwencjonalizmem.
Co mnie dość mocno zabolało i nieco odstręczyło od Kołakowskiego to to, że niejako - przy okazji… - rozprawiał się z Panem Bogiem, którego nazywał „mało rozgarniętym autorem rzekomej autobiografii, za jaką uchodzi Pismo Święte“. W 1955 r. po lekturze Orwella, Koestlera, Weissberga-Cybulskiego i doszedł do wniosku, że komunizm w wydaniu sowieckim, to „okropny system, okropna doktryna”. Po XX Zjeździe KC KPZR i sławnym referacie Chruszczowa Kołakowski stanął na czele polskich rewizjonistów.
Pierwszym jego tekstem skonfiskowanym przez cenzurę, a zarazem pierwszym, który zaczął funkcjonować poza oficjalnym systemem, był napisany w 1956 r. dla „Po prostu” manifest „Czym jest socjalizm”. Nie mogę tak zupełnie i bezkrytycznie podpisać się niejako „w ciemno” pod tezami Kołakowskiego, ale cóż ja… – „paproch jeno i pył”…
Od 1963 r. Kołakowski znalazł się w centrum działań inwigilacyjnych UB, który nadał mu kryptonim „Senator”. Dwa lata później skwapliwie odnotowano udział uczonego w manifestacji w gmachu sądu po ogłoszeniu skazującego wyroku na Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego za napisanie przez nich „Listu otwartego do członków PZPR”. Kołakowski, między innymi z Adamem Michnikiem, Wiktorem Nagórskim i -- cieszącym się wielkim autorytetem w ówczesnych latach -- Janem Józefem Lipskim odśpiewali wówczas „Międzynarodówkę”.
Nie minie wiele lat, a w swoim najbardziej znanym dziele, którym zdobył sławę na Zachodzie, „Głównych nurtach marksizmu” nie tyle opisze marksizm, ile go zdruzgocze. I ja odrzucam marksizm, który toruje drogę do komunizmu, jako systemu totalitarnego. Natomiast wiele łączy mnie z PPS – Lewicą, szczególnie w czasach, kiedy identyfikował się z tą filozofią, kierunkiem politycznym, ale bez dogmatów(!) – sam Marszałek Józef Piłsudski.
Przez 20 lat, od emigracji z Polski aż do 1988 r., na jego twórczość i osobę obowiązywał w PRL cenzorski zapis. W prasie, radiu i telewizji filozof nie istniał, chyba że jako nieprzejednany wróg ludowej ojczyzny. W 1971 r. wydrukował w paryskiej „Kulturze” ważny szkic – „Tezy o nadziei i beznadziejności” wskazujący na celowość podejmowania w kraju działań opozycyjnych. Działaniom tym wydatnie pomagał na obczyźnie, organizując pomoc materialną dla osób represjonowanych, rozpowszechniając apele o wypuszczenie więźniów politycznych i przekazując informacje o sytuacji w Polsce do mediów zachodnich.
W grudniu 1988 r. po dwudziestoletniej emigracji złożył pierwszą wizytę w kraju i wszedł w skład Komitetu Obywatelskiego przy przewodniczącym NSZZ „Solidarność”. Odtąd dzielił swój czas między Anglię i Polskę, regularnie wydając książki i nagrywając dla telewizji cieszące się dużym powodzeniem wykłady o tematyce filozoficznej.
Kołakowski opublikował ponad 400 książek i prac tłumaczonych na wiele języków. Otrzymał liczne nagrody i odznaczenia, m.in. Order Orła Białego, nagrodę Kongresu USA, pokojową nagrodę księgarzy niemieckich, nagrodę Fundacji im. Jurzykowskiego, medal św. Jerzego, był doktorem honoris causa uniwersytetów Gdańskiego, Łódzkiego i Wrocławskiego.
Leszek Kołakowski - ur. 23 października 1927 w Radomiu, zm. 17 lipca 2009 w Oksfordzie – filozof zajmujący się głównie historią filozofii, historią idei oraz filozofią religii, eseista, publicysta i prozaik. Kawaler Orderu Orła Białego.
---------------------------------------------------------------------
W tekście notki wykorzystano materiały dostępne w tekstach źródłowych oraz dzieł, wypowiedzi, publikacji wymienionych pod przytoczonymi cytatami naszego wybitego filozofa.
Marek Różycki jr.
